Duke dëgjuar minutat e fundit të fluturimit 9525 të Germanwings nga Barcelona në Düsseldorf, hetuesit ndiejnë të dridhura. Bashkëpiloti, Andreas Lubitz, i mbyllur vetëm në kabinën e pilotit, mund të dëgjohet duke marrë frymë ngadalë ndërsa Airbus A320 drejtohet me rreth 700 kilometra në orë në shpatet e mbuluara me borë të Alpeve Franceze. Lubitz i shpërfill britmat e Kapiten Patrick Sondermayer që i bën thirrje të "hapë derën e mallkuar" dhe përpiqet me dëshpërim ta thyejë atë duke e goditur me një levë dhe një fikëse zjarri. Ai i shpërfill thirrjet në radio, alarmet e sistemit elektronik dhe britmat e tmerrit nga 149 pasagjerët që kanë kuptuar se fundi po vjen. Lubitz i çon ata në shpat, ku ata pothuajse zhduken.
Kujtimet e rastit të tmerrshëm të fluturimit të Germanwings dhe dhjetëra të tjerëve, në të cilin piloti vendosi të kryente vetëvrasje duke "marrë" me vete pjesën tjetër të ekuipazhit dhe pasagjerëve, zgjohen nga zbulimi i Wall Street Journal në lidhje me rrëzimin e Boeing 787 të Air India në Ahmedabad të Indisë, që i mori jetën e 260 personave.
Sipas saj, sekonda pas ngritjes për në Londër, kapiteni ndërpreu furnizimin me karburant, duke e dënuar në thelb fluturimin me vdekje. Në dialogun rrëqethës të regjistruar në kutinë e zezë të avionit, dëgjohet bashkëpiloti 32-vjeçar Clive Cooder duke e pyetur kapitenin 56-vjeçar Sumit Sambalwal: "Pse e ndërpretë karburantin?". Sambalwal përgjigjet: "Nuk e bëra". Zbulimi se Sambalwal kishte vuajtur nga depresioni i rëndë vitet e fundit, madje pasi kishte ndaluar së fluturuari pas vdekjes së nënës së tij, e përqendron hetimin tek ai. Dhe kjo të kujton raste të tjera të pilotëve që çuan në vdekjen e kolegëve dhe pasagjerëve të tjerë sepse askush nuk diagnostikoi problemet psikologjike që i mundonin.
"Bëra gabimin më të madh të jetës sime"
Tragjedia e Air India të kujton një incident të kohëve të fundit që pati një rezultat të ndryshëm. Atë të tetorit 2023, kur një nga tre pilotët e Alaska Airlines, Joe Emerson, uli levat e shtytjes së avionit, duke u përpjekur të fikte motorët, ndërsa ai ndodhej në një lartësi prej 9.144 metër. Më e keqja u shmang nga ndërhyrja e pilotëve të tjerë, të cilët i tërhoqën duart, morën kontrollin dhe e nxorën nga kabina e pilotëve.
Emerson, i cili vuante nga depresioni, pasi nuk kishte qenë në gjendje të kapërcente humbjen e papritur të mikut të tij më të mirë - gjithashtu një pilot - kishte përdorur kërpudha psikedelike një ditë më parë. Këto, siç thotë ai, e bënë të ndihej se asgjë që po përjetonte nuk ishte e vërtetë dhe se ishte në një makth. Ai madje ndihej sikur nuk do të arrinte kurrë të kthehej në shtëpi dhe se ishte i dënuar të qëndronte në atë aeroplan përgjithmonë.
Për 30 sekonda ai u përpoq të gjente një mënyrë për t'u zgjuar dhe e bëri këtë duke ulur levat e kontrollit të motorit (kontrollet e fikjes). Për fat të mirë, dy pilotët e tjerë patën reflekse shumë të shpejta dhe u hodhën mbi levë, duke e shtyrë larg. Të hutuar, ata i kërkuan një asistente fluturimi ta shoqëronte jashtë Emersonin. Përpara 83 pasagjerëve të hutuar që nuk e kishin idenë se ai sapo ishte përpjekur t'i vriste, Emerson kaloi një tjetër episod psikotik. Këtë herë ai u përpoq të hapte derën e avionit, derisa asistentja e fluturimit e prangosi dhe e mbajti, duke e qetësuar.
Ulërima e frikshme në kabinën e pilotit
Fatkeqësisht, fluturimi 990 i EgyptAir, i cili fluturoi nga JFK në Kajro më 31 tetor 1999, nuk pati të njëjtin fund të lumtur si fluturimi i Alaska Airlines. Boeing 767 mbante 217 persona nw bord dhe teksa avioni arriti lartësinë e fluturimit, bashkëpiloti Gameel Al-Batouti mbeti vetëm në kabinën e pilotit. Papritmas, dëgjohen dy klikime. Ai e çaktivizon autopilotin dhe fillon të ulë hundën e avionit.
"Tawkalt ala Allah..." ("Unë e kam lejuar Zotin të marrë kontrollin") dëgjohet në "kutinë e zezë" duke thënë bashkëpiloti, kur kapiteni hyn në kabinën e pilotit dhe pyet "çfarë po ndodh". Është gjëja e fundit që dëgjohet para se 767 të rrëzohet në det, duke vrarë të 217 personat në bord...
Bashkëpiloti duket se ka vepruar në shenjë hakmarrjeje për një kërkimfalje të kohëve të fundit për "sjellje të papërshtatshme" me stafin femëror të EgyptAir, një incident që mund ta ketë zemëruar atë dhe lënduar dinjitetin e tij. Këshilli i Sigurisë Kombëtare i SHBA-së arriti në përfundimin se ai e rrëzoi qëllimisht aeroplanin, pa qenë në gjendje të vërtetonte plotësisht arsyen, por teoria e hakmarrjes ka mbështetje të fortë në dëshmi dhe prova. Përplasja mund të ketë qenë një akt hakmarrjeje, megjithëse Egjipti nuk e ka pranuar kurrë këtë përfundim.
Misteri më i madh në botë është... vetëvrasja
Zhdukja e fluturimit MH370 të Malaysia Airlines më 8 mars 2014, tani konsiderohet misteri më i madh në historinë e aviacionit global. Fluturimi MH370 me 239 persona në bord u zhduk nga radari, ndryshoi kurs pa paralajmërim dhe u drejtua për në Oqeanin Indian Jugor. Edhe pse avioni nuk u gjet kurrë i paprekur, të dhënat satelitore tregojnë një kurs të qëndrueshëm pa përgjigje - për orë të tëra.
Misteri mbetet derisa të gjendet vendi ku u rrëzua avioni, ose, akoma më mirë, vendi ku kapiteni, Zaharie Ahmad Shah, e rrëzoi atë, i cili duket se e ka planifikuar të gjithë ngjarjen, duke u siguruar që avioni të mos gjendej kurrë. Më parë, ai kishte treguar shenja të paqëndrueshmërisë mendore dhe kishte kryer një fluturim provë në simulatorin e tij në shtëpi pothuajse identik me atë që ndoqi MH370. Vetëvrasja nuk është konfirmuar zyrtarisht, por shumë hetime dhe analistë të pavarur e konsiderojnë atë skenarin më të mundshëm.
"Kam borxhe - do t'i paguani të gjitha"
Fati i fluturimit 185 të SilkAir më 19 dhjetor 1997 ishte i tmerrshëm. Boeing 737 po fluturonte nga Xhakarta për në Singapor, duke transportuar 104 persona. Ata nuk arritën kurrë. Avioni zbriti në mënyrë misterioze nga 35,000 metra drejt detit në një zbritje të pjerrët vertikale. Regjistruesit e të dhënave dhe audios u çaktivizuan pak para rrëzimit në Atlantik. Rastësi?
NTSB vendosi: nuk ishte një aksident, por një veprim i qëllimshëm nga kapiteni Tsu Way Ming. Piloti ishte në vështirësi financiare, sapo kishte aktivizuar një policë sigurimi jete dhe ishte nën hetim të brendshëm nga kompania.
Misteri i Mozambikut
Është 29 nëntori i vitit 2013 dhe avioni Embraer 190 i LAM Mozambique Airlines, që operonte fluturimin 470 nga Maputo në Luanda, është ngritur me 33 pasagjerë. Kapiteni e kyç derën dhe e vendos autopilotin në një kurs zbritës - nën nivelin e tokës. Dëgjohet zëri i bashkëpilotit duke trokitur në derë. Avioni përplaset në shkretëtirën e Namibisë. Hetimet nuk gjetën asnjë motiv, asnjë histori të qartë psikologjike, por përplasja u cilësua e qëllimshme. Avioni nuk kishte probleme mekanike ose operative që do të kishin çuar në rrëzimin e tij.
Tmerri i Germanwings
Bashkëpiloti Andreas Lubitz pret që kapiteni të shkojë në banjo. Ai e kyç derën dhe e vendos autopilotin në një zbritje drejt Alpeve Franceze. Trokitjet e kapitenit në derë, thirrjet nga kulla e kontrollit dhe asgjë tjetër nuk e ndryshon fatin e 150 pasagjerëve.
Lubitz kishte një histori depresioni të rëndë dhe mendimesh vetëvrasëse, të cilat i fshihte për të mos humbur certifikimin e tij. Përplasja ishte plotësisht e paramenduar.
Fluturimi 630 i Royal Air Maro
Një ATR-42 me 44 pasagjerë u rrëzua në një shpat mali pak minuta pas ngritjes nga Aeroporti i Agadirit në Marok më 21 gusht 1994. Më vonë doli se një sherr kishte shpërthyer në kabinën e pilotit midis kapitenit dhe bashkëpilotit, fjalë për fjalë deri në vdekje. Piloti e çaktivizoi autopilotin dhe e drejtoi aeroplanin me hundë drejt tokës. Bashkëpiloti u përpoq të rifitonte kontrollin, por ishte tepër vonë.
Hetimi zyrtar e cilësoi rrëzimin si vetëvrasje. Nuk u dhanë detaje të mëtejshme rreth gjendjes mendore të pilotit. Sindikata e pilotëve të vendit e kundërshtoi përfundimin.
Piloti skizofrenik që vazhdoi të punonte
Më 9 shkurt 1982, avioni i fluturimit 350 i Japan Airlines u rrëzua në det. Siç doli më vonë, gjatë uljes në Tokio, kapiteni Seiji Katagiri aktivizoi shtytjen e kundërt në motorë dhe e hodhi hundën e DC-8 në ujë. Rezultati ishte 24 vdekje nga 174 pasagjerë.
Një vendim gjykate zbuloi se Katagiri vuante nga një çrregullim psikotik (skizofreni paranojake) dhe duhej të shtrohej në spital në një klinikë psikiatrike. Ai ishte i papërshtatshëm për të fluturuar, por vazhdoi të punonte. Kur rrëzoi aeroplanin, ai ishte ndër të parët që doli dhe hipi në një varkë shpëtimi. Ai u prezantua te shpëtimtarët si punonjës zyre. Ai përfundimisht u lirua nga akuzat si i çmendur dhe u dërgua në një spital psikiatrik, ku qëndroi për disa vite pas tragjedisë.
Pra, pyetja, pas dhjetëra incidenteve të ngjashme tronditëse, mbetet: “Kush dhe si mund të shpëtojë qindra pasagjerë avioni nga një person i sëmurë mendor i fshehur mirë pas një dere të blinduar të kabinës së pilotit, i cili ka vendosur se... koha e tij për të vdekur ka ardhur?”.
Pas incidenteve si ai i Germanwings - dhe sulmeve terroriste - janë shtuar masat e sigurisë. Nga qasja në distancë në derën e kabinës së pilotit, te kontrollet midis pilotëve në mënyrë që askush të mos mbetet vetëm, te kontrollet e vazhdueshme të gjendjes mendore dhe fizike dhe lodhjes së pilotëve. Sigurisht, problemi mbetet se edhe njerëzit që kaluan me sukses testet psikiatrike kishin vendosur në fund të fundit të kryenin vetëvrasje dhe të bëheshin vrasës.
Pavarësisht kërkesave për gjendje të shkëlqyer fizike dhe mendore, aviacioni ka probleme strukturore në mënyrën se si merret me shëndetin mendor. Pilotët që vuajnë nga depresioni ose ankthi shmangin kërkimin e ndihmës sepse kanë frikë se mos humbasin licencën, punën e tyre ose respektin e kolegëve të tyre.
Një studim i vitit 2016 i botuar në Environmental Health zbuloi se 12.6% e pilotëve raportuan simptoma të depresionit - një numër marramendës duke pasur parasysh kërkesat e punës. Pas pandemisë COVID-19, normat u rritën edhe më shumë, me shumë pilotë që raportuan lodhje, izolim, humbje identiteti dhe vështirësi financiare.
Kultura "mos fol, mos trego dobësi" përforcon izolimin. Shumica e pilotëve preferojnë të heshtin, të luftojnë vetëm. Disa, megjithatë, nuk e durojnë dot. Dhe kur e gjejnë veten vetëm pas një dere sigurie, me jetën e dhjetëra ose qindra njerëzve që varen prej tyre, rreziku bëhet i paimagjinueshëm. (A2 Televizion)
A2 CNN Livestream
MUND TE LEXONI GJITHASHTU
