Brenda konklavës sekrete të Vatikanit, si zgjidhet një Papë?

“Papa ka vdekur. Froni tani është vakant!” Vatikani është gati për të vënë në skenë një ritual sekret shekullor. Bëhet fjalë për Konklavën. Rreth 135 kardinalë, nën moshën 80 vjeç, mblidhen nga e mbarë bota në Selinë e Shenjtë për të zgjedhur Papën e Ri. Duke nisur nga 7 maji, ata do të përplasen në ideologji dhe emra për atë që duhet të drejtojë mbi 1 miliardë besimtarë dhe Vatikanin. Me vdekjen e Papa Françeskut, Kisha Katolike Romake nisi me zbatimin e ritualve të detajuara në traditë që shënojnë fundin e një papati dhe çojnë në fillimin e tjetrit. Shumica rregullohen nga një kushtetutë e njohur si “Universi Dominici Gregis” e miratuar nga Papa Gjon Pali II në vitin 1996 dhe e rishikuar nga Papa Benedikti XVI në vitet 2007 dhe 2013.

Një kardinal i njohur si kamerlani, aktualisht kardinali irlandezo-amerikan Kevin Farrell, do të drejtojë punët e zakonshme të Kishës Katolike Romake me gati 1.4 miliardë anëtarë gjatë periudhës së njohur si “sede vacante”.

 “Sede vacante do të thotë vend bosh. Sede vacante është periudha midis vdekjes së një pape dhe zgjedhjes së një tjetri. Aktualisht nuk ka papë. Pra, froni i Shën Pjetrit siç quhet, ose Selia e Shën Pjetrit, është bosh. Askush nuk është ulur në fron”, tha Philip Pullella, njohës i çështjeve të Vatikanit.

Kamerlani konfirmon zyrtarisht vdekjen e papës, një çështje e thjeshtë këto ditë që përfshin një mjek dhe një certifikatë vdekjeje. Deri diku në shekullin e 20-të, kjo bëhej në mënyrë rituale duke trokitur një çekiç argjendi në ballin e papës tri herë. Ai dhe tre asistentë të zgjedhur nga radhët e kardinalëve nën 80 vjeç, të njohur si zgjedhës kardinalë, vendosin se kur trupi i papës do të çohet në Bazilikën e Shën Pjetrit që publiku të bëjë nderimet e tij. Ata gjithashtu sigurohen që “Unaza e Peshkatarit” e Papës dhe vula e tij prej plumbi të jenë të thyera në mënyrë që të mos përdoren nga askush tjetër. Nuk kryhet autopsi.

Kamerlani e kyç dhe vulos rezidencën personale të Papës. Në të kaluarën, kjo ndodhej në apartamente në Pallatin Apostolik, por Françesku jetonte në një suitë të vogël në shtëpinë e mysafirëve në Vatikan, të njohur si Santa Marta. Kamerlani dhe kardinalët e tjerë nuk mund të marrin vendime të mëdha që ndikojnë në Kishë ose të ndryshojnë mësimet e saj. Krerët e shumicës së departamenteve të Vatikanit japin dorëheqjen derisa papa i ri t'i konfirmojë ose t'i zëvendësojë ata.

“Një konklavë është në thelb një takim me dyer të mbyllura në të cilin Kardinalët Katolikë Romakë nën moshën 80 vjeç zgjedhin Papën e ri nga radhët e tyre. Për të hyrë në një konklavë duhet të jesh Kardinal, për të hyrë në një konklavë duhet të jesh nën 80 vjeç dhe brenda asaj dhome në Kapelën Sistine ata do të zgjedhin Papën me një shumicë prej dy të tretash.”

Konklava daton pas në kohë në vitin 1200. Hera e parë që një e tillë është mbajtur ka qenë viti 1492 në Kapelën Sistine të stolisur me tavanin e pikturuar mrekullisht nga Mikelanxhelo, që tashmë është shndërruar në lokacionin e të gjitha konklavave. Kardinalë nga e gjithë bota zbresin në Romë pas vdekjes së një pape. Ata mbajnë takime të përditshme të njohura si kongregacione të përgjithshme për të diskutuar çështjet e Kishës dhe për të përcaktuar karakteristikat që secili beson se duhet të ketë papa i ri. Kardinalët e moshës 80 vjeç e lart mund të marrin pjesë në konklavat e përgjithshme, por nuk lejohen të hyjnë në konklavë për të zgjedhur Papën e ardhshëm. Pjesa më e madhe e diskutimit zhvillohet në ndërveprime personale midis kardinalëve. Tradicionalisht, një periudhë zie prej 15 ditësh mbahet përpara se të fillojë një konklavë. Përpara se të jepte dorëheqjen në vitin 2013, Papa Benedikti e modifikoi kushtetutën për të lejuar që ajo të fillonte më herët nëse kardinalët zgjidhnin ta bënin këtë, ose maksimumi 20 ditë pas vdekjes nëse disa kardinalë kanë vështirësi të shkojnë në Romë.

Deri në dy konklavat e vitit 1978 që zgjodhën Gjon Palin I dhe Gjon Palin II, kardinalët qëndruan në dhoma të improvizuara rreth Kapelës Sistine. Që nga konklava e vitit 2005 që zgjodhi Papa Benediktin, ata kanë votuar në Kapelën Sistine, por kanë qëndruar në shtëpinë e mysafirëve Santa Marta, me rreth 130 dhoma. Santa Marta është e izoluar dhe ata çohen me autobus në Kapelën Sistine. Fjala konklavë vjen nga latinishtja që do të thotë “me çelës”. Ajo rrjedh nga një traditë që filloi në shekullin e 13-të, ku kardinalët mbylleshin për t'i detyruar të vendosnin sa më shpejt të ishte e mundur dhe të kufizonin ndërhyrjet e jashtme. Këto ditë pjesëmarrësve u ndalohet çdo komunikim me botën e jashtme. Telefonat, interneti dhe gazetat nuk lejohen dhe policia e Vatikanit përdor aparate elektronike sigurie për të zbatuar rregullat. Me përjashtim të ditës së parë të konklavës, kur ka një votë, kardinalët votojnë dy herë në ditë.

“Ajo që ndodh brenda është se secili prej kardinalëve shkruan në një copë letër që thotë në latinisht, diçka të ngjashme me këtë, 'Unë zgjedh si papë' filanin e filanin, e shkruajnë me dorën e tyre dhe inkurajohen të maskohen me dorën e tyre, pastaj këto vota numërohen dhe nëse ka mjaftueshëm, zgjidhet një papë i ri. Nëse nuk ka mjaftueshëm, ata kalojnë në një votim tjetër.”

Për zgjedhjen nevojitet një shumicë prej dy të tretash plus një. Nëse askush nuk zgjidhet pas 13 ditësh, mbahet një balotazh midis dy kandidatëve kryesorë, por nevojitet ende një shumicë prej dy të tretash plus një. Kjo bëhet për të nxitur unitetin dhe për të dekurajuar kërkimin e kandidatëve për kompromis.

“Kur kardinalët kanë arritur në një vendim, kardinali që është zgjedhur e miraton. Thotë po, e pranoj zgjedhjen time si papë, si pasardhës i Shën Pjetrit. Fletët e votimit në të cilat kardinalët kanë shkruar emrin e papës së ri, ose emrat e të gjithë njerëzve që kanë zgjedhur, digjen pas çdo votimi. Pastaj, u shtohet një shtesë kimike dhe futet në një sobë. Shtohet një shtesë kimike, kështu që tymi do të jetë në ngjyrë të zezë për të treguar se ‘nuk kemi zgjedhur një papë’, nëse tymi është i bardhë do të thotë se ‘kemi zgjedhur një papë’. Dhe vite më parë, ata vendosnin pak kashtë të lagur në sobë kur digjnin fletët e votimit. Por kjo nuk funksiononte gjithmonë dhe zakonisht tymi ishte gri. Kështu që askush nuk dinte asgjë. Ata filluan të shtonin aditivët kimikë disa konklava më parë”, tha Philip Pullella | Njohës i çështjeve të Vatikanit.

Kur konklava ka zgjedhur një papë, ai pyetet nëse pranon dhe cilin emër dëshiron të marrë. Nëse refuzon, procedura fillon nga e para. Papa i ri vesh rroba të bardha të përgatitura në tre madhësi dhe ulet në një fron në Kapelën Sistine për të pritur kardinalët e tjerë, të cilët bëjnë homazhe dhe premtojnë bindje. Bota do ta dijë se një Papë është zgjedhur kur një zyrtar djeg fletët e votimit me kimikate të posaçme për të bërë që tymi i bardhë të dalë nga oxhaku i kishës. Tymi i zi tregon një votim të papërfunduar. Zgjedhësi më i lartë midis kardinalëve, aktualisht kardinali francez Dominique Mamberti, ngjitet në ballkonin qendror të Bazilikës së Shën Pjetrit për t'u shpallur besimtarëve në shesh “Habemus Papam”, në shqip: Ne kemi një Papë. Pastaj shfaqet Papa i ri dhe i jep turmës bekimin e tij të parë.

“Papa i ri hyn në një dhomë që është në anë të Kapelës Sistine. Është një dhomë shumë, shumë e vogël. E cila është njohur si dhoma e lotëve. E ka marrë këtë emërtim për shkak të ndikimit emocional të sapozgjedhjes. Në atë dhomë ka tre veshje të bardha. Rroba papale. Në tre madhësi të ndryshme, në thelb shumë të thjeshta, të vogla, të mesme dhe të mëdha. Pra, kushdo që zgjidhet mund të veshë njërën prej tyre. Mund të mos i rrijë në mënyrë perfekte, mund të jetë shumë e madhe, shumë e vogël, shumë e shkurtër, çfarëdo qoftë, por të paktën është e bardhë dhe ai person do t'i veshë ato rroba dhe pastaj do të dalë, do të ecë nga Kapela Sistine përreth Vatikanit, në Bazilikën e Shën Pjetrit, pas harkut qendror dhe do të dalë nga dritaret e ballkonit pasi një kardinal t'i shpallë turmës ‘Habemus Papam’.”

Tani kemi ardhur tek pyetja kryesore. Kush mund të jetë papa i ri i Kishës Katolike Romake? Nuk ka kandidatë zyrtarë për papatin, por disa kardinalë konsiderohen “papnor”, ose që zotërojnë karakteristikat e nevojshme për t'u bërë papë. Pasi Shën Gjon Pali II i dha fund dominimit shekullor italian mbi papatin në vitin 1978, fusha e pretendentëve është zgjeruar ndjeshëm. Kur kardinalët të hyjnë në Kapelën Sistine më 7 maj për të zgjedhur një pasardhës të Papa Françeskut, papës së parë nga Amerika Latine, ata do të kërkojnë mbi të gjitha një njeri të shenjtë që mund të udhëheqë Kishën Katolike. Përtej kësaj, ata do të peshojnë përvojën e tij administrative dhe baritore dhe do të shqyrtojnë se çfarë i nevojitet kishës sot.

Pavarësisht se konklava ka prodhuar gjithmonë surpriza, në Vatikan po qarkullojnë disa emra, si ndër më të kuotuarit për të marrë në dorë fronin. Kardinali Pietro Parolin, diplomat veteran 70-vjeçar, ishte sekretari i shtetit i Françeskut, në thelb kryeministri i Selisë së Shenjtë. Edhe pse i lidhur ngushtë me papatin e Françeskut, Parolin është shumë më i përmbajtur në personalitet dhe diplomatik në qasjen e tij ndaj udhëheqjes sesa jezuiti argjentinas të cilit i shërbeu, dhe ai e di se ku Kisha Katolike mund të ketë nevojë për një korrigjim të kursit.

Parolin mbikëqyri marrëveshjen kontroverse të Selisë së Shenjtë me Kinën mbi emërimet e peshkopëve dhe ishte i përfshirë, por jo i akuzuar, në investimin e dështuar të Vatikanit në një sipërmarrje pasurish të patundshme në Londër që çoi në një gjyq në vitin 2021 të një kardinali tjetër dhe nëntë të tjerëve. Një ish-ambasador në Venezuelë, Parolin e njeh mirë kishën e Amerikës Latine dhe luajti një rol kyç në uljen e tensioneve SHBA-Kubë në vitin 2014. Nëse do të zgjidhej, ai do të rikthente një italian në papat pas tre të huajve të njëpasnjëshëm. Por Parolin ka shumë pak përvojë baritore.

Luis Antonio Tagle, 67 vjeç, është në listat e shumë agjencive të basteve për t'u bërë Papa i parë aziatik, një zgjedhje që do të njihte një pjesë të botës ku kisha po rritet. Françesku e solli kryepeshkopin popullor të Manilës në Romë për të drejtuar zyrën e ungjillëzimit misionar të Vatikanit, e cila i shërben nevojave të Kishës Katolike në pjesën më të madhe të Azisë dhe Afrikës. Roli i tij mori peshë më të madhe kur Françesku reformoi burokracinë e Vatikanit. Tagle shpesh citon trashëgiminë e tij kineze, gjyshja e tij nga nëna ishte pjesë e një familjeje kineze që u zhvendos në Filipine. Edhe pse ka përvojë pastorale, në Vatikan dhe në menaxhim, ai drejtoi federatën e grupeve bamirëse Caritas Internationalis të Vatikanit përpara se të vinte përgjithmonë në Romë. Tagle do të ishte në anën e të rinjve për t'u zgjedhur papë, me kardinalët që ndoshta preferojnë një kandidat më të vjetër, papati i të cilit do të ishte më i kufizuar. Ai njihet si një komunikues dhe mësues i mire, atribute kyçe për një papë. Megjithatë, qëndrimi i Tagle në Caritas nuk ishte pa polemika dhe disa kanë vënë në pikëpyetje aftësitë e tij menaxheriale.

Fridolin Ambongo Besungu, 65-vjeçari është një nga udhëheqësit katolikë më të zëshëm të Afrikës, duke kryesuar kryedioqezën që ka numrin më të madh të katolikëve në kontinent, të cilën e shohin si të ardhmen e kishës. Ai ka qenë kryepeshkop i kryeqytetit të Kongos që nga viti 2018 dhe kardinal që nga viti 2019. Françesku e emëroi atë gjithashtu në një grup këshilltarësh që po ndihmonin në riorganizimin e burokracisë së Vatikanit. Në Kongo dhe në të gjithë Afrikën, Ambongo është thellësisht i përkushtuar ndaj ortodoksisë katolike dhe shihet si konservator. Në vitin 2024, ai nënshkroi një deklaratë në emër të konferencave të peshkopëve të Afrikës dhe Madagaskarit, duke refuzuar të ndiqte deklaratën e Françeskut, duke u lejuar priftërinjve t'u ofronin bekime çifteve të të njëjtit seks, në atë që përbënte mospajtim në të gjithë kontinentin me një mësimdhënie papnore. Ai është lavdëruar nga disa në Kongo për promovimin e tolerancës ndërfetare, veçanërisht në një kontinent ku ndarjet fetare midis të krishterëve dhe myslimanëve janë të zakonshme.

Matteo Zuppi, 69 vjeç, u bë një prift rruge sipas imazhit të Françeskut, i cili e ngriti shpejt në detyrë: së pari në kryepeshkop të kryepeshkopatës së pasur të Bolonjës në Italinë veriore në vitin 2015, përpara se t'i jepte titullin e kardinalit në vitin 2019. Ai është i lidhur ngushtë me Komunitetin Sant'Egidio, një organizatë bamirëse katolike me seli në Romë që pati ndikim nën sundimin e Françeskut, veçanërisht në dialogun ndërfetar. Zuppi ishte pjesë e ekipit të Sant'Egidio që ndihmoi në negociatat për përfundimin e luftës civile të Mozambikut në vitet 1990 dhe u emërua i dërguari i paqes i Françeskut për luftën e Rusisë në Ukrainë. Ai udhëtoi për në Kiev dhe Moskë pasi Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy i bëri thirrje Selisë së Shenjtë për ndihmë në lirimin e 19,000 fëmijëve ukrainas të marrë nga familjet e tyre dhe të sjellë në Rusi gjatë luftës. Misioni e çoi atë gjithashtu në Kinë dhe Shtetet e Bashkuara. Pasi e bëri kardinal, Françesku e bëri të qartë se e donte atë në krye të peshkopëve të Italisë, një shenjë e admirimit të tij për prelatin i cili, ashtu si Françesku, njihet si “prift rruge” - dikush që i jep përparësi shërbimit ndaj të varfërve, të pastrehëve dhe refugjatëve.

Péter Erdő, I njohur nga kolegët e tij si një teolog, studiues dhe edukator serioz, 72-vjeçari është një pretendent kryesor midis konservatorëve. Ai ka shërbyer si kryepeshkop në Budapest që nga viti 2002 dhe u bë kardinal nga Gjon Pali vitin pasardhës. Ai ka marrë pjesë në dy konklava, në vitin 2005 dhe 2013, për zgjedhjen e Benediktit dhe Françeskut. I doktoruar në teologji dhe të drejtë kanonik, Erdő flet gjashtë gjuhë, është përkrahës i ortodoksisë doktrinare dhe mbron qëndrimet e kishës për çështje si aborti dhe martesa e personave të së njëjtës gjini. Gjithashtu u ka rezistuar sugjerimeve që katolikët që rimartohen pas divorcit të mund të marrin kungimin. Ndërsa kujdeset të shmangë pjesëmarrjen në jetën politike shpesh të trazuar të Hungarisë, Erdő ka mbajtur një marrëdhënie të ngushtë me qeverinë populiste të djathtë të vendit, e cila ofron subvencione bujare për kishat e krishtera. (A2 Televizion)