Europa dhe NATO janë në alarm. Një seri shtetesh anëtare kanë raportuar raste të inkursioneve me dronë në qiejt e tyre, incidente për të cilat fajësojnë Rusinë. Polonia ishte vendi i parë i NATO-s i cili aktivizoi Nenin 4, pas shkeljes së hapësirës ajrore nga ato që tha se ishin dronë rusë.
Episode të ngjashme prekën më vonë Rumaninë, Estoninë dhe Danimarkën, të cilat gjithashtu përmendën Nenin 4 të NATO-s për konsultime mes aleatëve pas frikës së një agresioni rus mund të jetë i afërt, shkruan A2.
“Kemi parë, për shembull, Nenin 4 (të NATO-s) të thirrur dy herë gjatë muajit të kaluar, një herë nga Polonia, pasi pamë një numër të madh dronësh të hynin në hapësirën e saj ajrore nga Rusia, dronë rusë të hynin në hapësirën e saj ajrore dhe pastaj e kemi parë të thirret përsëri më vonë në shtator nga Estonia pasi avionët luftarakë rusë hynë në hapësirën e saj ajrore. Dhe ky lloj reagimi ndaj të dyjave përkatësisht, është mjaft fleksibël që pamë në rastin e inkursioneve polake, duke parë NATO-n të nisë një operacion të ri të quajtur “Krahu Lindor”, i cili është një lloj patrullimi i hapësirës ajrore përgjatë krahut lindor të NATO-s dhe duke u përfshirë më shumë në rajon në mënyrë më proaktive, ndër disa hapa të tjerë të mëtejshëm. Dhe tani, pas konsultimeve estoneze që u thirrën, e kemi parë NATO-n të vendosë linja të qarta dhe të shprehet mjaft fuqishëm në lidhje me këto inkursione të vazhdueshme, si për shembull se mund të ketë pasoja reale nëse Rusia vazhdon ta bëjë këtë dhe shkel hapësirën ajrore të anëtarëve të tjerë të NATO-s", tha Katja Bego, studiuese pranë Chatham House.
Por, çfarë parashikon Neni 4 i Aleancës veriatlantike?
Neni 4 thotë se anëtarët e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut do të konsultohen së bashku sa herë që, sipas mendimit të ndonjërit prej tyre, territori, pavarësia politike ose siguria e ndonjërit prej tyre kërcënohet. Sipas Nenit 4, diskutimet në Këshillin e Atlantikut të Veriut, organi kryesor vendimmarrës politik i NATO-s, mund të çojnë potencialisht në një formë vendimi ose veprimi të përbashkët.
Qeveria daneze po zhvillon diskutime brenda vendit dhe me NATO-n nëse do të përdorë Nenin 4, tha Ministri i Mbrojtjes Poulsen. Nëse e bën këtë, do të jetë hera e dytë këtë muaj.
Kryeministri polak Donald Tusk e përdori Nenin 4 më 10 shtator, pasi Polonia rrëzoi dronë në hapësirën e saj ajrore pas asaj që ai e quajti një "provokim në shkallë të gjerë" nga Rusia.
Ministria e Mbrojtjes e Rusisë tha se dronët e saj kishin kryer një sulm ndaj objekteve ushtarake në Ukrainën perëndimore, por se nuk kishte planifikuar të godiste ndonjë objektiv në Poloni.
Neni 4 u thirr gjithashtu në shkurt 2022 kur Bullgaria, Republika Çeke, Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Rumania dhe Sllovakia kërkuan konsultime pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia. Nëse Rusia do të tregonte vendosmeri per te sulmuar territorin e një shteti anëtar, fokusi do të zhvendosej te Neni 5, gurthemeli i traktatit themelues të NATO-s.
“Aktivizimi i Nenit 5 nuk është automatik. Pra, një shtet anëtar duhet ta aktivizojë atë. Pra, në këtë rast, ndoshta do të mendonit për Poloninë, e cila është ajo që ka pasur disa nga këto incidente përhapëse, nëse do ta quani kështu, me dronë që kanë hyrë në hapësirën e saj ajrore ose raketa që kanë rënë atje gjatë gjithë luftës, do të duhej ta konsideronte një nga këto incidente si mjaftueshëm serioz për ta konsideruar atë një lloj sulmi të armatosur”, deklaroi Katja Bego, Studiuese pranë Chatham House.
Aleanca u krijua në vitin 1949 me ushtrinë amerikane si shtyllën e saj të fuqishme, në thelb për t'iu kundërvënë Bashkimit Sovjetik dhe satelitëve të tij të bllokut lindor gjatë Luftës së Ftohtë.
Karta përcakton se “palët bien dakord që një sulm i armatosur kundër njërës ose më shumë prej tyre në Evropë ose Amerikën e Veriut do të konsiderohet një sulm kundër të gjithave”.
“Ato bien dakord që, nëse ndodh një sulm i tillë i armatosur, secila prej tyre, në ushtrim të së drejtës së vetëmbrojtjes individuale ose kolektive të njohur nga Neni 51 i Kartës së Kombeve të Bashkuara, do të ndihmojë Palën ose Palët e sulmuara duke ndërmarrë menjëherë, individualisht dhe në bashkëpunim me Palët e tjera, veprime të tilla që i konsideron të nevojshme, duke përfshirë përdorimin e forcës së armatosur, për të rivendosur dhe ruajtur sigurinë e zonës së Atlantikut të Veriut”, thuhet në të.
"Çfarë ndodh pasi një vend përdor Nenin 5? Nuk është e nevojshme që të shohim menjëherë një përgjigje ushtarake, siç mendojnë shumë njerëz, por përkundrazi, anëtarët e Aleancës së NATO-s gjithashtu të bashkohen dhe të kenë bërë këtë angazhim politik që nëse një vend përdor Nenin 5, ata duhet t'i vijnë në ndihmë atij vendi. Se çfarë forme do të marrë kjo varet nga anëtarët e ndryshëm të aleancës. Pra, ata do të bashkohen, do të kenë konsultime dhe, sipas mënyrave që i konsiderojnë të përshtatshme, mund të zgjedhin të përgjigjen në mënyra të ndryshme, qoftë politikisht, qoftë ushtarakisht", deklaroi Katja Bego, Studiuese pranë Chatham House.
Meqenëse Ukraina nuk është pjesë e NATO-s, pushtimi në shkallë të plotë i Rusisë në shkurt 2022 nuk aktivizoi nenin 5, megjithëse Shtetet e Bashkuara dhe shtetet e tjera anëtare nxituan t'i ofrojnë Kievit ndihmë ushtarake dhe diplomatike.
Megjithatë, ekspertët kanë paralajmëruar prej kohësh për potencialin e një përhapjeje të ndikimit në vendet fqinje në krahun lindor të NATO-s, gjë që mund ta detyrojë aleancën të përgjigjet ushtarakisht. Një veprim i tillë nga Rusia, qoftë i qëllimshëm apo aksidental, ka rritur rrezikun e zgjerimit të luftës duke tërhequr drejtpërdrejt vendet e tjera në konflikt.
"Është shumë shqetësuese që shohim këto incidente ku Rusia, qofshin dronë, qofshin aeroplanë, po teston qartë kufijtë e vijave të kuqe se si aleanca e NATO-s mund t'i përgjigjet disa prej këtyre incidenteve. Dhe mund të shihni nëse kjo ndodh përmes hapësirës ajrore ukrainase, diçka që mund të rrjedhë nga, një sulm i nisur ndaj Ukrainës që kalon kufirin, duke u keqinterpretuar si një sulm ndoshta më i synuar ndaj njërit prej anëtarëve të aleancës. Pra, mund të parashikojmë një skenar të tillë. Nuk mendoj se kjo do të aktivizonte domosdoshmërisht Nenin 5 sepse, përsëri, kjo nuk është automatike, por mund të keqinterpretohet. Nuk është e pamundur. Ose nga ana tjetër, disa nga këto përshkallëzime të tjera hibride që shohim gjithashtu sjellin rreziqe të ngjashme”, shtoi studiuesja.
Po, a është automatike përdorimi i Nenit 5?
Jo. Pas një sulmi ndaj një shteti anëtar, të tjerët mblidhen për të përcaktuar nëse bien dakord ta konsiderojnë atë si një situatë të Nenit 5. Nuk ka një afat kohor se sa mund të zgjasin konsultime të tilla, dhe ekspertët thonë se gjuha është mjaft fleksibile për të lejuar secilin anëtar të vendosë se sa larg të shkojë në përgjigje të agresionit të armatosur kundër një tjetri. Neni 5 është aktivizuar një herë më parë - në emër të Shteteve të Bashkuara, në përgjigje të sulmeve të 11 shtatorit 2001, me aeroplanë të rrëmbyer në Nju Jork dhe Uashington.
"Do të thoja se Neni 4, dhe veçanërisht Neni 5, janë vërtet blloqe ndërtimi mjaft themelore pas aleancës së NATO-s. Ai në një farë mënyre mbështeti këtë ide të një lloj parimi të mbrojtjes kolektive, i cili është në të vërtetë qëllimi kryesor i NATO-s. Pra, Neni 5 në veçanti është neni që thotë se në mënyrë efektive një sulm ndaj një anëtari të aleancës është një sulm ndaj të gjithëve. Pra, kjo ka qenë në thelb të NATO-s që nga fillimi. Neni 4 është lloji i hapit përpara. Nuk është domosdoshmërisht që ai i katërti duhet të thirret para të pestit, por është një hap më poshtë, dhe ky është se çdo anëtar i aleancës, nëse e konsideron sigurinë ose pavarësinë e tij nën kërcënim, mund ta thirrë Nenin 4, dhe kjo në thelb e bashkon aleancën për konsultim. (A2 Televizion)
A2 CNN Livestream
MUND TE LEXONI GJITHASHTU
