“Zjerm” si metaforë e një brezi që kërkon dritë

Nga Thoma Gëllçi

Kënga “Zjerm” e Shkodra Elektronike, që përfaqëson Shqipërinë në Eurovision 2025, e kaloi raundin e parë dhe tashmë është në finalen e madhe të Eurovizionit. Mendimi im dhe, për fat të mirë, edhe i shumë të tjerëve është se “Zjerm” është kandidate serioze për të zënë një vend nderi në këtë konkurs të madh të muzikës evropiane. Kjo ka rëndësinë e vet, por për mua, kjo nuk është gjithçka. Ajo është një nga krijimet më të thella e më të guximshme që Shqipëria ka shpënë në këtë festival. Në thelb të kësaj kënge qëndron një përpjekje për të krijuar një realitet të mundshëm – një minutë ideale ku bota ndalon së vuajturi dhe njeriu rilind përmes shpresës, dritës dhe identitetit. E vendosur mes zërit të një gjenerate që nuk e gjen veten as në të kaluarën e mundimshme, por as në retorikat bosh të së sotmes, “Zjerm” nuk flet, por ndizet.

Fillimi i këngës “Zjerm” të Shkodra Elektronike është një goditje e parë në shpirt. Në sekondat e para, dëgjohet ritmi karakteristik i çiftelisë, që vjen si një zgjim i beftë nga thellësitë e kujtesës kulturore shqiptare. Tingulli është i ngrohtë, ritmik, por jo folklorik në kuptimin klasik – ai është rikompozuar në një peizazh elektronik që e kthen çiftelinë nga instrument festiv në instrument alarmi.

Ky ritëm s’është për valle dasmash, por as këngë trimash – është për një nisje të re. Ai i jep këngës një ndjesi rituale, si një thirrje e lashtë që paralajmëron: kujdes, këtu do flitet me zjarr. E përdorur jo si nostalgji, por si element strukturor, çiftelia në këtë hyrje vepron si një kod gjenetik muzikor që të kthen në rrënjë, ndërsa të përgatit për shpërthimin modern që vjen më pas. Është pikërisht ky kontrast dhe ky kalim i përpiktë nga e vjetra në të renë që e bën fillimin e “Zjerm” jo vetëm të fuqishëm, por edhe artistikisht të ndërlikuar dhe domethënës. Çiftelia nuk është këtu për të na kujtuar të kaluarën, por për të na kujtuar se e kaluara ende flet.

Vargjet “Në këtë minutë, në këtë çast, no paranoja” vendosin tonin e një bote të përmbysur – ku nuk ka ambulanca në rrugë, ku arroganca hesht, ku shiu nuk sjell mërzi, por pastrim. Kjo nuk është thjesht një utopi poetike: është një sfidë ndaj realitetit. Është një dëshirë për ta ndalur kohën në një moment të thjeshtë, por të përkryer, ku jeta merr një formë njerëzore.

Kjo dëshirë për qetësi dhe drejtësi shoqërohet me një revoltë të heshtur kundër realitetit të papërballueshëm: “Pa ushtarë, pa jetimë, asnjë shishe në oqean” – një varg që përmban dhimbjen e një brezi që ka parë mjaftueshëm ikje, mbytje dhe shpërngulje. Edhe “naftës i vjen era jargavan” është një figurë e fortë poetike, një oksimoron që përzien ndotjen me aromën e luleve – një realitet i mbrapshtë që kërkon të shërohet.

Muzikalisht, kënga ndërton një peizazh zanor që nuk ndjek strukturat klasike të baladës apo pop-it festiv, por shkon drejt një forme rituale. Ritmi është tribal, tronditës, ndërsa elektronika shërben si medium që i jep zë një bote të mbushur me kujtesa, me ëndrra, me humbje dhe me ngulm për të mos u zhdukur. Ritmet shpërthejnë si thirrje lirie, ndërsa vokali – herë lutës, herë i fortë – bëhet një zë kolektiv që e kërkon dritën me ngulm, me nevojë.

“Zjerm” nuk përpiqet të jetë as thjesht moderne, as thjesht tradicionale – është një kalim i vazhdueshëm nga njëra tek tjetra ku gjuha e këngës ka rëndësi dytësore. Refreni i saj është një himn që përkthehet automatikisht tek dëgjuesi : “Vazhdo më shndrit, shndrit, shndrit… Zjerm.”. Është zjarr i brendshëm, një flakë që nuk djeg, por ndriçon nga brenda jashtë.

Interpretimi artistik i Beatrice Gjergjit në “Zjerm” është një nga elementët më të veçantë dhe më ndikues të performancës së Shqipërisë në Eurovision 2025. Ajo nuk e këndon këngën – e mishëron atë. Trupi i saj është shkrirë me muzikën, është vazhdim i saj. Sidomos lëvizjet e duarve  krijojnë një gjuhë të veçantë, poetike, që lehtëaojnë kalimin e mesazhit të këngës tek dëgjuesi pa patur nevojën e përkthimit.

Në momentet më të ngarkuara emocionale, duart e Beatrices lëvizin në ajër si të ishin midis vallezimit dhe fluturimit. Ndonjëherë ngrihen si për të kapur dritën, ndonjëherë hapen si për të çliruar dhimbjen. Ka një elegancë të egër në ato lëvizje – si valë që ndjekin ritmin e brendshëm të një zjarri që digjet jo për të shkatërruar, por për të ndriçuar. Ato nuk janë lëvizje të koreografuara në kuptimin klasik; duken si instinkte të një shpirti që kërkon rrugëdalje – të një gruaje që flet me trupin atë që fjala nuk arrin të përshkruajë.

Në disa çaste, gishtat e saj dridhen lehtë, si flakë të padukshme që përdridhen në erë. Në të tjera, krahët përshkruajnë harkime të gjera, që të kujtojnë shqiponjën në ngritje ose një lutje pagane që ngrihet mbi skenë. Është një interpretim që nuk të kërkon ta kuptosh racionalisht – thjesht të dorëzohesh përpara ndjesisë që të jep. Dhe kjo ndjesi është zjarr: i ngrohtë, i trazuar, i gjallë. Beatrice Gjergji, përmes këtij interpretimi fizik, sjell në skenë një zjarr metaforik – një prani e dukshme e emocioneve që përvëlojnë dhe ndriçojnë njëkohësisht. Dhe në fund, kur dritat shuhen dhe muzika ndalon, duart e saj duken sikur ende kërcejnë në ajër – si një flakë që s’do të fiket lehtë.

Në pjesën e dytë, kënga fiton një tjetër intensitet emocional. “Bjer mbi vallet tona tribale… Si shtatë thika që t’ngulen n’shpirt” – kjo është poezia e një shoqërie që kërcen mbi plagët e veta. Nuk është këngë për t’u dëgjuar me veshë të qetë; është një eksperiencë që të përfshin, që të shkund. Një rrëfim i një populli që jeton me “njerëzit pa emër”, me ata që nuk shfaqen në kronika, por që janë shpirti i heshtur i një kombi.

Kolë Laca, në interpretimin e tij në “Zjerm”, është kundërpesha perfekte e zjarrit të Beatriçes – një figurë e palëvizur në mes të stuhisë. I veshur me të zeza, pa shkëlqim, pa gjeste të tepërta, ai qëndron si një gur themeli në mes të skenës – i heshtur, i qetë, por me një prani që nuk mund ta anashkalosh. Ai nuk kërkon vëmendjen, por e përthith atë. E zeza e veshjes së tij është një zgjedhje estetike. Është hija që e bën dritën të duket më fort, është toka ku digjet “Zjerm”-i.

Qëndrimi i tij i ngurtë, thuajse ceremonial, krijon kontrast dramatik me energjinë e lëvizshme të Beatrices. Ai nuk vallëzon, por është vetë shtylla ku mbështetet rrëfimi. Ai nuk këndon me zë të fortë, por fjalët që thotë tingëllojnë si urdhër i heshtur, si kujtesë e thellë, si jehonë e burrnisë së vjetër që nuk ka nevojë të bërtasë për të qenë.

Kolë Laca është i ngjashëm me një prift të lashtë në një ritual zjarri – i heshtur, i përmbajtur, por thellësisht i pranishëm. Ndërsa Beatricja fluturon mbi valët emocionale të këngës, Kolë qëndron si një trup që i përket tokës. Dhe është pikërisht kjo tokë që mban zjarrin gjallë. Sepse, në fund të fundit, çdo zjarr ka nevojë për diçka të qëndrueshme ku të ndizet. Dhe Kolë Laca është ajo themelueshmëri e heshtur që i jep këngës “Zjerm” forcën e saj më të madhe: balancën mes ndjesisë dhe arsyes, mes flakës dhe terrenit ku ajo digjet.

Simbolika e “Zjerm”-it është ndërtuar mbi zjarrin si metaforë për pasionin, për identitetin, për vetë jetën. Flaka është e kuqja e ndezur e skenës, është gjaku i atyre që nuk u përmendën kurrë, është energjia e të panjohurve që vallëzojnë në shpirt. Në tekst, ajo shndërrohet në urë mes të shkuarës mitike dhe të ardhmes së mundshme: “Jarna ne ti toka ime… Jarna ne ti bota ime.” Toka dhe bota shkrihen në një entitet të vetëm, ku identiteti shqiptar nuk është pengesë për përkatësinë europiane, por themel për të.

Në thelb, “Zjerm” në Eurovizion nuk është një këngë vetëm për pikë. Është një akt artistik që synon të ndezë ndërgjegje. Pavarësisht se është në shqip, duket sikur kuptohet nga të gjithë. Kjo këngë përfaqëson më mirë se çdo gjë tjetër frymën e një Shqipërie që refuzon të imitojë – dhe më në fund, guxon të jetë vetja. Dhe kjo është, në vetvete, një fitore. Dhe një shpresë e madhe na përfshin.por që kam ndrojë t’a them. (A2 Televizion)