Arrestimi i drejtuesit aktual të Bankers Petroleum, Hongping Xiao dhe ish-drejtorit të Përgjithshëm, Leonidha Çobo me urdhër të Prokurorisë së Fierit me akuzat për mashtrim me të ardhurat, pastrim të produkteve të veprës penale dhe shpërdorim detyre si dhe procedimi i disa punonjësve dhe ish-punonjësve të tjerë të kompanisë, shënon vetëm kulmin e një marrëdhënieje të tensionuar midis Bankers dhe shtetit shqiptar, e cila ka nisur shumë më herët dhe ka qenë e shoqëruar me konflikte ligjore, financiare dhe mjedisore.
Akuzat e Prokurorisë Fier
Prokuroria e Fieris akuzon se për 20 vite me radhë, kompania më e madhe e nxjerrjes së naftës në Shqipëri, “Bankers Petroleum” ka shmangur tatimet duke i shkaktuar miliona euro dëm buxhetit të shtetit. Sipas saj “Bankers Petroleum”, gjatë periudhës 2004–2024 ka kryer shitje dhe eksporte nafte në vlerën totale prej 532 mld lekë, por pavarësisht kësaj shume, kompania ka deklaruar humbje për çdo vit, me një total prej 11.7 mld. Sipas organit të akuzës, përmes kësaj skeme, kompania ka shmangur pagimin e tatim-fitimit për 20 vite me radhë dhe për më tepër ka përfituar rimbursime fiktive të TVSH-së, duke shkaktuar dëm financiar në miliona euro në buxhetin e shtetit.
Mbrojtja e Bankers Petroleum
Në një deklaratë për media të enjten, kompania kineze teksa nuk mohoi akuzat, shprehu gatishmërinë të bashkëpunojnë plotësisht me autoritetet shqiptare. “Jemi në proces të emërimit të një përfaqësuesi të lartë për të garantuar një bashkëpunim të plotë dhe transparencë operacionale. Respektojmë dhe mbështesim të gjitha masat ligjore për të ruajtur standardet rregullatore dhe të integritetit në Shqipëri.” – thuhet në delaratë.
Një rrugëtim i trazuar në industrinë shqiptare të naftës
Për më shumë se 20 vjet, Bankers Petroleum nuk ka qenë thjesht një lojtar kryesor në skenën e naftës shqiptare... ajo ka qenë zemra e një historie të ngjeshur me përplasje, sfida dhe kontraste. Nisur si një kompani kanadeze në vitin 2004, dhe më pas duke kaluar në duart kineze në 2016, Bankers ka mbajtur në duar pushtetin e fushës strategjike të Patos-Marinëz, duke nxjerrë naftë dhe duke lënë gjurmë të thella në ekonominë dhe komunitetet lokale. Një rrugëtim ku investimet e mëdha janë përplasur me kërkesat për drejtësi sociale dhe përgjegjësi mjedisore, duke krijuar një dramë me aktorë të fuqishëm dhe audiencë të gjerë në gjithë Shqipërinë.
Hyrja në tregun shqiptar (2004)
Bankers Petroleum Ltd., një kompani kanadeze e specializuar në shfrytëzimin e rezervuarëve të vjetër dhe me presion të ulët, hyri në tregun shqiptar në vitin 2004. Kompania nënshkroi një marrëveshje hidrokarbure me Albpetrol dhe AKBN, duke fituar të drejtën për të shfrytëzuar fushën Patos-Marinëz, një nga rezervuarët onshore më të mëdhenj në Europë.
Zgjerimi i aktivitetit (2005–2015)
Gjatë periudhës 2005–2015, Bankers Petroleum investoi mbi 2 miliardë USD, sipas vetë kompanisë. Prodhimi ditor u rrit nga 5 mijë fuçi/ditë në vitin 2005, në mbi 20 mijë fuçi/ditë në vitin 2014, duke mbuluar mbi 85% të prodhimit total të Shqipërisë.
Kalimi nga kanadezët te kinezët (2016)
Në prill 2016, Bankers Petroleum u ble nga kompania kineze Geo-Jade Petroleum Corporation, me seli në Kinë, për rreth 442.3 milionë USD. Blerja u miratua nga autoritetet shqiptare dhe shënoi kalimin e kontrollit të një fushe strategjike nafte tek një operator kinez. Operacionet vijuan në emrin e Geo-Jade Albania.
Kohëzgjatja e koncesionit
Kontrata hidrokarbure e Bankers ishte 20-vjeçare, me të drejtë shtyrjeje deri në 25 vjet. Kjo do të thotë se koncesioni mund të zgjasë deri në vitin 2029, nëse nuk rinegociohet ose anulohet nga ndonjëra palë.
Përplasjet me shtetin shqiptar
Që prej vitit 2012, banorët e Zharrëzë dhe fshatrave përreth raportuan çarje në banesa, mikrotërmete dhe lëkundje të tokës. Dyshimet u ngritën se aktivitetet teknike të kompanisë, sidomos injeksionet e ujit në rezervuarë, po shkaktonin pasoja në strukturat e banesave.
Që nga viti 2015, janë shfaqur dyshime të forta mbi fshehjen e të ardhurave, uljen artificiale të fitimeve dhe shmangien e detyrimeve tatimore nga kompania.
Arbitrazhi ndërkombëtar dhe fitore e Shqipërisë
Në vitin 2015, Bankers Petroleum dërgoi një çështje në arbitrazhin ndërkombëtar kundër Shqipërisë, ku pretendonte njohjen si të rikuperueshme të shpenzimeve prej 236 milionë dollarësh, shuma kjo që kompania pretendonte se e kishte investuar gjatë operacioneve të saj. Kërkesa përfshinte shpenzime që kompania donte t’i kompensonte nga fitimet e prodhimit në fushën e Patos-Marinëz përmes procedurës së rikuperimit të kostove.
Pas një auditi në vitin 2015, Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore pretendoi për një shumë prej 247 milion dollarësh shpenzimesh të pajustifikuara, të cilat nuk ia njohu si kosto që zbriten për efekt tatimi, por Bankers nuk pranoi të paguante detyrimet. Palët më pas ranë dakord që kompania të pezullonte gjykimin në arbitrazh dhe një ekspert i pavarur të jepte një opinion se kush kishte të drejtë. Por më pas, Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore njoftoi se do t’i drejtohej Arbitrazhit për të ankimuar vendimin e një paneli me tre ekspertë, të cilët i dhanë të drejtë kompanisë Bankers Petroleum.
Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë së Shqipërisë njoftoi në qershor 2024 se arbitrazhi ndërkombëtar kishte vendosur në favor të shtetit shqiptar, duke refuzuar kërkesën e Bankers për njohjen e këtyre shpenzimeve si të rikuperueshme. Vendimi i arbitrazhit e liroi Shqipërinë nga detyrimi për të paguar kompanisë shumën prej 236 milionë dollarësh, duke përforcuar pozicionin e shtetit në mbrojtjen e interesave financiare dhe sovranitetit mbi burimet natyrore.
Pasojat dhe rëndësia e vendimit
Ky fitim në arbitrazh përbën një precedent të rëndësishëm për Shqipërinë, duke i dhënë qeverisë një mjet të fuqishëm për të negociuar kontratat koncesionare me kompani të huaja dhe për të kërkuar më shumë transparencë dhe përfitime reale për buxhetin publik.
Në të njëjtën kohë, përplasjet e vazhdueshme me Bankers Petroleum kanë nxjerrë në pah edhe problemet mjedisore në zonat ku kompania operon. Banorët e fshatit Zharrëz dhe rrethinave kanë
Rasti i Autoritetit të Konkurrencës
Në vitin 2021, Autoriteti i Konkurrencës shqiptoi një gjobë prej rreth 171,000 euro ndaj Bankers Petroleum, duke konstatuar se kompania kishte përdorur praktika diskriminuese dhe kushte tregtimi të pabarabarta ndaj operatorëve ekonomikë me të cilët kishte kontrata biznesi. Vendimi theksoi se Bankers, si aktor dominues në prodhimin e naftës bruto në Shqipëri, kishte shfrytëzuar pozicionin e saj për të favorizuar veten në mënyrë të padrejtë në marrëdhëniet tregtare, duke cënuar konkurrencën dhe duke ndikuar negativisht në tregun vendas. Kompania nuk e komentoi vendimin, ndërsa gjoba nuk pati ndikim domethënës financiar për shkak të madhësisë së saj në treg.
Raporti i Kontrollit të Brendshëm dhe Auditimit nga AKBN (2020)
Në një raport të brendshëm të vitit 2020, Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore (AKBN) evidentoi mospërputhje në shpenzimet e raportuara nga Bankers Petroleum, duke theksuar se disa nga kostot e deklaruara nuk kishin dokumentacion të mjaftueshëm apo nuk lidhnin drejtpërdrejt me operacionet e naftës. Ky raport shërbeu si bazë për nisma ligjore dhe hetime më të thelluara.
Performanca financiare dhe raportimet e pasakta në Qendrën Kombëtare të Biznesit
Bankers Petroleum ka pasur probleme të përsëritura me dorëzimin e bilanceve financiare në kohë dhe në përputhje me standardet ligjore. Për shembull, bilancet e vitit 2021 nuk u depozituan siç duhet, duke krijuar dyshime për fshehje të të dhënave financiare.
Indikacione të mosrespektimit të kushteve mjedisore
Përveç dëmeve të raportuara në infrastrukturën e banesave në zonën e Patos-Marinzës, janë evidentuar shqetësime për ndotje të ujërave nëntokësorë dhe sipërfaqësorë, si dhe për pasojat e përdorimit të teknologjive të injektimit të ujit në rezervuarë, me pak monitorim efektiv nga autoritetet përkatëse.
Raportet e Bankës Botërore dhe Bashkimit Europian për sektorin hidrokarbur
Në analizat e fundit të institucioneve ndërkombëtare, sektori i hidrokarbureve në Shqipëri është identifikuar si një fushë ku transparenca fiskale dhe menaxhimi i koncesioneve kanë nevojë për përmirësime urgjente, duke përmendur raste si ai i Bankers si shembuj ku mungesa e kontrollit krijon humbje të konsiderueshme për buxhetin.
Konkurrenca e pakët dhe dominimi në treg
Bankers kontrollon rreth 85% të prodhimit të naftës në vend, duke krijuar një pozicion thuajse monopolist në sektorin onshore, gjë që ka ndikime të mëdha në treg dhe kufizon hyrjen e operatorëve të tjerë potencialë.
Politikat dhe vendimet qeveritare në lidhje me koncesionet
Në vitet e fundit, qeveria shqiptare ka shprehur interes për rinegocimin e kushteve të kontratave ekzistuese me kompanitë që operojnë në sektorin hidrokarbur, duke synuar rritjen e të ardhurave për shtetin dhe përmirësimin e kontrollit mbi impaktin mjedisor dhe shoqëror.
Në kërkim të drejtësisë dhe transparencës
Ndërkohë, sfidat për transparencë financiare, respektimin e detyrimeve tatimore dhe menaxhimin e ndikimit mjedisor vazhdojnë të jenë në qendër të vëmendjes së institucioneve dhe komuniteteve lokale. Në një sektor ku burimet natyrore janë aset strategjik, historia e Bankers Petrolum reflekton nevojën e një ekuilibri të ri mes interesave të investitorëve dhe sovranitetit ekonomik të Shqipërisë.
Përballë kërkesave për rinegocim të kontratave dhe monitorim më të rreptë, e ardhmja e këtij kapitulli ende nuk është shkruar plotësisht, duke lënë hapësirë për zhvillime të reja në vite në vijim.
(A2 Televizion)
A2 CNN Livestream
MUND TE LEXONI GJITHASHTU
